Old
houses in Orani e Oniferi (Sardinia) |
|
Casa
natale del pittore
Mario Delitala. Orani |
|
Apo fatu sa segunda elementare e a pustis seo andadu a pastorigare finas
a vint’annos, cando Mussolini mi ch’at leadu in Lìbia. Fia semper in su
setzidorzu de su cannone 8856, non mi che l’apo a irmentigare.
In Duarche prima de partire unu pìdreru m’at fatu unu breve, at nadu: «Custu
tènelu semper in susu, chi no as a tènnere mai dannu». Una die fia
andande cun su tenente a rilevare unu puntu istratègicu. A sa jeepis est
arribada una bomba, at iscutu a sa màchina, no est iscopiada e deo apo
pensadu a l’afigare cun sa bustina e che l’apo iscuta atesu. Apo pensadu
chi fit su breve chi m’at salvadu.
Apo passadu fàmene e sìdiu. Dae sos carros armados chi fint incendiados
che ogaimis s’abba dae su radiadore in colore de ruìnzu e a mala oza la
bufaimis. Ponimis unu mucadoreddu e sutzaimis po ch’essire pius pulida.
Cando arribbaiant sos rifornimentos nos daiant un’iscatuleta, tando la
pigaimis e su sutzu chi bi fit ch’artziaiat in artu ca fit unfrada e no
che la papaimis. Sas galletas naraiant chi fint de s’àtera gherra. Bi
nd’aiant chi giughiant finas su serrone a intro. Carchi orta donzi tantu
atiant su risu, ca no lu podiant fàghere acanta a su fronte. Fit fatu a
una bocia e nde segaiant una fita. Bi fit cuddu bobboeddu in subra cun
su murru longu, totu a meschiapare, petza e risu!
A bortas fimis acerchiados, ca inie est totu pianura e sa gherra fit
movimentada, a bortas nos liberaiant, un’iscuta fit ocupadu unu tretu,
un’iscuta lu perdimis e b’at istadu tres dies chi no amos tentu a papare,
ne abba ne màndigu.
A de die giughimis solu sas mudandas longas a brenugos, su note no che
ponimis sa camisa càrriga de pregu, ca calaiat su lentore, semper a
giru a giru de su cannone in susu de sa rena.
S’inimigu fit atesu unos deghe chilómitros, ma carchi orta s’infiltraiant
sos sordaos, si acosiaiant abbellu abbellu a su fronte nostru e faghiant
atacos improvisados. Tocaiat a istare semper atentos, dae un’iscuta a
s’atera tocaiat a isparare. Ponimis sachetos de rena po no nos fèrrere
sas ischègias de sas bombas.
In s’atunzu de su barantaduos nos ant bìnchidu in El Alamei e sende
torrande a Tunisi, duos cannones isparaiant a da segus e àteros duos
torraiant ancora prus a da segus po frimmare s’avantzada de s’inimigu.
Sas fusiladas istrisciaiant, bombas de aeros, de carros armaos,
mitragliadas. Non che podimis pigare a sos càmios sos sordados mortos e
adduraiant a migliàias subra sa rena. El Alamei fit un’inferru.
A Tunisi nos ant fatu presoneris a migliàias e no ch’ant leadu a
Casablanca in càmios e in treninos, in fagones de bestiàmene. Semus
addurados unu pagu de tempus in d’unu reticuladu, mortos de fàmene. A
inue podimis andare!
Dae inie amos pigadu sa nave finas a Novaiorka! No ch’ant caladu in su
portu e semus partidos in trenu a Los Angeles. Comente semus arribbados
no ch’ant intradu a un’aposentu, nos ant fatu ispozare e fuliare s’estimentu.
Nos ant cartzadu e bestidu bene e no ch’ant leadu deretos a sa mensa a
papare sa pastasciutta. Mancu beru nos pariat!
Cando sos americanos nos ant fatu presoneris fimis totu malàidos, a
interculite crònica, fit una disgràtzia, semper cun sos cartzones in
manos e faghinde sàmbene. Narzo semper bene de sos americanos ca nos
ant sùbitu meigadu e tratadu pròpiu bene, comente cristianos de inie, sa
populatzione nos cheriat bene. Nos ant fatu iscola, apo imparadu a
lègere e a iscrìere.
Inie giraimis in totue, giughimis sa fotografia in su petus. Fit bellu,
b’aiat gratacelos e donzi bene, bundàntzia de totu. Seo istadu
regollinde cotone e che l’etaimis a su sacu e dae inie a su càmiu. Sa
caserma fit manna, cun riscardamentu, cobertas. Tenimis finas una sala
de ballu, eniant americanas bellas a ballare.
M’ant lassadu tres annos e apo imparadu s’ingresu. A pustis no ch’ant
mandadu, amos pigadu sa nave dae Los Angeles finas a Panama e semus
intrados in su Mare Caraìbicu. Cue fimis andande male, ca in cussu tretu
su mare fit malu, sas undas ispetzaiant medas naves, fimis semper cun
su salvagente postu. Sa nave fit tres dies andande e torrande. Dae Los
Angeles a Napuli b’amos postu trintaduas dies. Tenzo unu bellu ammentu
de s’America.
A vinti e vintiun annos non timia nudda, ca bidia cumpanzos mortos de
continu e pensaia: “Oe o cras devo mòrrere”, ma gràtzias a Deus mi seo
salvadu chi non mi paret beru. |
Torre
pisana in fondo alla via. Orani |
|