|
Cando deo tenia ott’annos e
babbu teniat sa dimanda pronta paris cun àteros cumpanzos po s’Africa
orientale, aiat comporadu vinti berbeghes a pagare in late. Mama ischiat
mùrghere, ma deviat tènnere contu de frades mios piticheddos, unu in sa
tita e un’àteru pius minore meda de a mie e tando a su sartu devia
andare deo. A bortas beniat fintzas sorre mia.
Su terrinu fit unu cantu semenadu e s’àteru a pàsculu e sas berbeghes
cheriant tentadas po no si ch'andare a su trigu, ca si no fint dolores. A
mie mi ch'acumpanzaiat mama, a un’adde a inue non b’intraiat mai sole, cun un’istireddu e iscurtza, giai nuda e su nie a mesu camba.
Mama mi daiat tres luminos e cando arribbaia a s’adde mi cuscuzia linna
sicca po faghere su fogu, ma po su fritu mi cancaraiant sas manos, non risurtaia a frigare su luminu in d’una pedra. Cando sas
berbeghes
pisciaiant curria e mi che ponia sos pes suta po mi los iscardire.
A bortas andaia dae chie fumaiat e li domandaia: «A mi los dat duos
luminos a m’allughere su fogu?»
Mi naraiant: «Eia, fiza mia, eia!»
In su eranu adduraia totu sa die ascurtande su càntigu de sos puzones,
sa piga, sa trùture, sa mèrula, su picamèndula, su corbu e sa perdighe.
Su sartu fit prenu de puzones. Corbiaia cando sa trùture andaiat cun su
rampu de su fenu o de linna a si fàghere su niu. Abbaidaia sos oos sena
l’istrobbare e cando bi fint sas bentreddas mannas las batia a domo e las
allevaia. A pustis las iscapaia, e cussu fit su divertimentu meu. Sola
ite podia fàghere?
Tenia unu catzeddu chi mi faghiat cumpanzia. Fit semper cun megus.
Carchi orta nos riunimis, àteros pastoreddos e fèminas puru, ca in su
sartu trabagliaiant sos pitzinnos.
A pustis de duos annos est torradu babbu dae s’Africa e at leadu unu
terrinu chi si semenaiat a marrone. A mie, ca fia pitica e no manizaia
su marrone mannu, m’at dadu una tzapita e mi ch'at leadu a tzapitare su
trigu, po m’imparare. Si lassaia erba in mesu m’iscudiat a maniga de
marrone.
Babbu fit su primu catzadore de Duarche. Lu rispetaiant totus, ca fit
onestu. Naraiat semper: «Cando enzo deo istade trancuillos». Andaiant
cun issu òmines de Milano, Genova, Aristanis. Si prestaiat su fusile ca
no risurtaiat a si lu comporare, posca unu generale bi l’aiat regaladu.
S’iscuru, est istadu cuntentu, e donzi orta chi beniat li regalaiat sa
catza.
Mama andaiat a Macumere a la bendere paris cun oos, finas a catza serrada.
Macumere lu connoschiat comente a Duarche.
Una die est andada cun frade meu e s’ainu gàrrigu de catza. Ch’est
arribbada a su palatzu de sas finantzas, e lis at nadu: «A bo la
comporades unu pagu de catza? Est serrada, ma semus pòberos, no nos
fatedis male».
Cando ch’est bessida at lègidu e at cumpresu inue fit, ma fit maligna e
at iscurtadu dae s’iscala. Issos fint nande: «Oe papamos sa catza
gratis».
Tando issa at pensadu: «Gai ti nde calet àtera cosa cantu papas catza!»
Ch’est calada a bassu, at ciapadu su pitzinnu e l’at nadu: «Fizu meu,
piga s’ainu, càlache in cuss’istrada, mama già t’agatat. Truba lestru,
ca si nono nos ponent in contravintzione».
Est risurtada a si salvare e sa catza l’at bèndida a àtere.
Andaiat a pè, gàrriga, cun d’una pischezola de oos, finas chimbighentos,
tres e batoro lèperes e chimbe o ses perdighes. Serraiat sa gianna de
fora cun d’unu fuste e friscaiat. Po non tènnere dannu no che cuaiat sos
luminos e nois adduraimis giogande.
Una die est passada una fèmina betza e dae su brecone deo l’apo mutida:
«O cudda fèmina, o cudda fèmina!»
«Eh, fiza mia, e ite cheres?»
«A no l’aberis sa gianna?»
«E mama tua inu’est?»
«In Macumere».
«Fiza mia, già torro a bo l’abèrrere».
No b’est torrada e adduraimis inserrados che anzones finas chi eniat
mama.
Nd’eniat gàrriga: aranzu, una bèrtula de pane, gafè, tzùcaru e totu su
chi bisonzaiat in domo. Li daiant finas botinos a si bestire, la cheriant
bene totus. A nois nos batiat carchi cufetura e caramellas.
Nos trataiat bene, s’iscura, nos adducaiat, no tenimis malitzia peruna
mancari esserimis pitzinnas. Deo mi nde meravizo de sos pitzinnos de oe,
ca non ponent in mente a su babbu e a sa mama. Narat sa mama: «Faghe sos
cómpitos». Issos la faèddant male, si pigant sa bitzicletta e partint, ma no
lis faghet nudda. Si aimis nadu a mama sas paràulas chi narant oe, no ch’aiat
bogadu sas dentes a ciafos e a chintorza. Cando creschent custos, nd’illìberet
Deus, pòberas mamas, puite non bi la faghent prus a los currèzere, a los
pònnere in istrada, cumandant issos.
A vintiunu annos mi seo isposada. Mama m’at dadu tres pàgias de lentzolos,
sos amuntos, su letu, unu cumodinu e ses cadreas, cussa fit sa mobìlia.
Non podia pretèndere ca fit pòbera. Deo e maridu meu non tenimis nudda.
Sas domos fint antigas, sa coghina e un’aposentu cun sa cabertura a canna
antiga, sa téula fit segada e calaiat s’abba. Non tenimis dinari a l’acontzare.
A de note cun s’abba calande no ch’istesiaimis su letu, ma calaiat in
totue.
Si faghiat su fogu a mesu domo e innieddigaiat totus sos muros e sa
cabertura. Cando proiat s’abba in coghina non beniat bianca, ma in colore
de sa saba.
Tando m’ant dadu una porchedda. L’apo allevada a late dae piticheddedda
in s’arula de su porcu. Bintraiat finas aintro de domo, s’abbaidaiat a s’isprigu,
pariat unu cane.
Tenimis vinti erbeghes e cando sa porchedda si ch’est fata manna e deo
andaia a pastorigare la giughia infatu, furaia pira, li regollia lande,
chi fit a taula in terra, e si corcaiat a fiancu de a mie. Posca at
anzadu e l’apo tenta unos chimbe o ses annos.
Sos porcheddos si cheriant semper suinde, la giraiant a tundu e la
obrigaiant a lis dare sa tita. Ma sa sue fit maligna cun sos fizos, si non
s’intendiat de los allatare adduraiat rea. Issos tando fint totu a
tzichirrios.
Deo li passaia sa manu in palas e li naraia: «Aiò, dabilis s’iscureddos,
movedinde!» Tando si corcaiat a longu a longu e los allataiat. Cando lis
daiat sa mammidda (su latte chi benit e arrunchiat a fora) issos bistaiant
frimos finas chi finiat.
Po campare cust’animale deo carraia sacos prenos de erba dae sos
cunzados, chi non bi la faghia a torrare a domo e m’azuaiat unu tziu betzu
de su ighinadu. A bortas nde la fuliaia ca non bi la faghia e cuss’òmine
mi naraiat goi: «Tue ti crepas, torrabi duas bortas». Deo garrigaia totu
in una orta po sa mandronia de bi torrare.
Dae sos porcos bidia carchi pagu de inari, ca beniant a bìnchidas a mi che
los leare, po cantu fint bellos e rassos, dae Bortigale, Bòrere, Macumere
e Duarche puru, si cumbinaimis. Los daia a chie mi daiat prus.
Una fèmina pobera comente a mie chi mi cheriat bene, m’at cossizadu: «Fiza
mia, bende carchi cosa o prèstadi su dinari e ti comporas una bitella».
Tando est bènnidu su pangarzu e m’at nadu: «A la bendes sa sue?»
L’apo nadu: «Si cumbinamos».
«Cantu nde cheres?»
Apo nadu: «Nàrami tue cantu mi cheres dare».
Issu m’at nadu unu prètziu e deo no apo accetadu: «No, mi das tantu».
Semus bènnidos a prètziu e maridu meu aiat cuntratadu una bitella pròssima
po ottanta miza. De sa sue mi nd’at dadu settanta miza, ma pariat unu boe.
Tando semus andados a inue versaimis su late e amos nadu: «Tiu Anto’, a
no lu dat deghe miza in tìtulu de cabarras, a iscontare in late?»
Mi l’at dadu e l’amos comporada.
At fatu una bitella fèmina. Dae cue amos comintzadu a crèschere. Si
campaiant in sos bùturos, deo a da nanti e issas in fatu. Mi ch'andaia duas
oras prima de intrare sole, e dae cue a domo fint giai afiancadas.
Sa vida mia che l’apo passada totu in su sartu. Aimis leadu s’aradu e
maridu meu aiat domadu sas bacas a arare. Deo andaia a che tirare sa
terra dae sos surcos a subra sa tula comente un’òmine. Cando che fit
finida sa tula, po su dolore de ischina mi che corcaia a farrancas in
artu subra sa terra. Mi che pesaia a daghi mi tocaiat s’atera.
Cando semus lòmpidos a s’intaca de noe ulos sunt andados e no che los ant
leados! Los amos tentos deghe annos e prus levande, donzi annu bendimis
duos bitellos e su dinari lu ponimis in sa banca po accontzare sa domo.
Po comporare sa minestra e carchi eto de tzùcaru e gafè bendimis sos oos.
Deo betaia a un’iscatula su dinari. Cando bi fit su tantu lu contaia,
che beniat
sa roba a metros, mi comporaia a cando lentzolos, a cando un’ammuntu de letu, a cando una tiaza
de mesa cun sos pannitzos, a cando tiazas po
frobbire. Gràtzias a Deus m’apo fatu unu bellu corredo, amos acontzadu
sa domo e oe bistamos bene.
Da
Domos de ammentu (Le case della memoria),
a cura di Costanzo Sanna,
edizioni Iris, 2005.
www.caseantichesardegna.it |
Annino Sedda ha rilasciato un'intervista
dal titolo: «La casa del giudice». |
|